Ord. Prof. Ali Fuat Başgil (1893 – 1967)

Memleketimizin tanınmış hukukçularından olan Ali Fuat Başgil, Samsuna bağlı Çarşamba ilçesi Sarıcalı Mahallesi, Samsun Caddesi’ndeki baba evinde (H.139, M. 1893 senesinde) doğdu. Babası “Bölükbaşı Oğulları”ndan Mehmet Şükrü Efendi’dir.

Tahsilinin ilk ve orta okul kısmını Çarşamba’da, lise kısmının bir bölümünü ise İstanbul’da okudu.

1914’de 1. Dünyâ Savaşı’na katılarak 4 yıl Kafkas Cephesinde çarpıştı. Savaştan sonra Fransa’ya giderek 1921’de Paris Buffone Lisesi’ni, 1925’de Grenople Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi.

1928’de Paris Hukuk Fakültesi’nde “Boğazlar Meselesi”yle ilgili teziyle “Hukuk Doktoru” oldu. Aynı yıllarda Sorbon Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Felsefe Kolu’na da devam ederek, 1929 senesinde buradan da mezun oldu.

Bu kadarıyla da yetinmeyen A. Fuat Başgil, Paris Siyasî İlimler Okulu’nu da bitirdi ve Lahey Devletler Hukuku Akademisi Kursları’nı dahi tamamladı.

1930’da yurda döndüğünde, Maarif Vekâleti Yüksek Tedrisat Şube Müdürlüğü’ne, sonra da Umum Müdür Muavinliğine atandı.

1931’de Ankara Hukuk Mektebi’ne “Doçent”, 1932’de “Roma Hukuku Profesörü” oldu.

1933 ders yılı sonunda “Darülfünun”un ilgası ile, yeni üniversite teşkili sırasında İstanbul Yüksek İktisat Mektebi Müdürlüğü’ne getirildi.

Şubat 1937’de Hatay’ın bağımsızlığı konusunda Cenevre’de toplanan Milletler Cemiyeti Komisyonu’nda Türk heyetine “Hukuk Danışmanlığı” yaptı.

Kasım 1937’de “Hukuk Fakültesi Dekanı” oldu.

1939’da “Ordinaryüs Profesör”lüğe yükseldi. Hatay’ın bağımsız bir devlet olarak ilânıyla ilgili “Hatay Anayasası”nı hazırladı.

1941’de, Berlin’de yapılan Devlet ve İdare İlimleri Akademisi Kongresine, Alman Hükümetinin davetlisi olarak gitti. Bundan başka, Beynelmilel İdarî İlimler Enstitüsünün ilmi komitesi azâsı sıfatıyla Enstitünün Nis, Madrit, İstanbul ve Lizbon kongrelerine iştirak etti.

1947’de Hür Fikirleri Yayma Cemiyeti’ni kurarak çok partili dönemde Demokrat Parti (D.P.)’yi destekledi.

1952’de Pakistan Karaçi’de toplanan Umumî İslâm Kongresinde ve yine 1959’da Viesbaden Hukuk Kongresinde Türkiye’yi temsil etti.

Ekim 1960’da 147’likler arasında gösterilerek üniversiteden uzaklaştırıldı ve D.P. lehine propaganda yaptığı gerekçesiyle yargılandı. Ama beraat etti.

Ekim 1961’de Adalet Partisi (A.P)’nden “Samsun Senatörü” seçildi.

Cumhurbaşkanlığı için Cemal Gürsel’e karşı adaylığını koyduysa da baskılar sonucu senatörlükten çekilmek zorunda kaldı. Ocak 1962’de İsviçre’ye giderek Cenevre Üniversitesi Türk Târihi ve Dili Kürsüsü’nde dersler verdi.

Aralık 1964’de yurda döndü. Ekim 1965’de A.P.’den “İstanbul Milletvekili” seçildi.

17 Nisan 1967 Pazartesi günü sabaha karşı, İstanbul-Kadıköy Fener Yolu Egemen Sokak 4 Numaralı evde, kalp krizi neticesi öldü. 18 Nisan günü Kadıköy Osmanağa Camii’nde öğle namazının ardından kılınan cenaze namazını müteakip Karacaahmet Mezarlığı’ndaki aile kabristanlığında toprağa verildi.

Tek partili dönemde CHP’ye, 1960 sonrasında 27 Mayıs Hareketine karşı oluşu ve özellikle Türkiye’deki lâiklik anlayışına yönelttiği tenkîdler ile dikkati çeken Başgil’in başlıca eserleri şunlardır:

1- La Question des Droits (1928)

2- Esas Teşkilât Hukuku Dersleri (1934)

3- Klasik Ferdî Hak ve Hürriyetler Nazariyesi ve Muasır Devletçilik Sistemi 1938),

4- La Vie Juridique des Peuples (Türkiye Anayasası ve Siyasî Rejimi, Belçika-1939),

5- Esas Teşkilat Hukuku Dersleri (3 cilt, 1940),

6- Türkiye İş Hukuku (1940),

7- Vatandaşın Büyük Millet Meclisine Müracaat Hakkı (1944),

8- Hukukun Ana Meseleleri ve Müesseseleri (1946),

9- Türkçe Meselesi (1948),

10- Vatandaş Hürriyeti ve Bunun Teminatı (1948),

11- Demokrasi ve Hürriyet (1949),

12- Gençlerle Başbaşa (1949),