Son güncelleme tarihi 2 Ekim 2020
I- GİRİŞ
Anayasa Mahkemesi’nin istifa eden memura emekli ikramiyesi ödenmesinde son noktayı koyduğu 8 Kasım 2012 tarihli Kararı ile istifa eden memurlara emekli ikramiyesi ödenmesinde kişiye hizmet birleştirmesi ile aylık bağlanırsa genel kural olarak kişilerin memuriyetten kıdem tazminatına müstahak şekilde görevden ayrılmış olmaları şartı kesinleşmiştir. Kişilere görevlerinden ayrıldıktan sonra hizmet birleştirmesi yapmadan sadece memuriyette geçen süreleri ile emekli aylığı bağlanması halinde ise görevden ayrılmada kıdem tazminatına müstahak şekilde ayrılma şartı aranmayacak ve her surette tarafına memuriyette geçen süreleri için emekli ikramiyesi ödenecektir.
Memurlarda genel prensip olarak memuriyette geçen sürelerine göre emeklilik ikramiyesi ödenmesi söz konusu iken bazı özel düzenlemeler ile memurların varsa kamu kurum ve kuruluşlarında İş Kanunu’na tabi olarak geçen çalışma süreleri için kıdem veya iş sonu tazminatı ödenmemişse bu süreleri için de emeklilik ikramiyesi ödenmesi öngörülmüştür.
Bu makalede memurların varsa memuriyete başlamadan önce kamu kurumlarında İş Kanunu’na tabi olarak geçmiş ve kıdem tazminatı ödenmemiş sürelerine emeklilik ikramiyesi ödenmesine ilişkin usul ve esaslardan bahsedilecektir.
II- İŞÇİLİKTE GEÇEN KIDEM TAZMİNATI ÖDENMEMİŞ SÜRELER
Memurlardan kamu kurumlarında işçi olarak çalıştıktan sonra kıdem veya iş sonu tazminatını almadan memurluğa geçenlere bu süreleri için kıdem tazminatı yerine emekli ikramiyesi ödenmesine ilişkin usul ve esaslara 2829 sayılı “Sosyal Güvenlik Kurumlarına Tabi Olarak Geçen Hizmetlerin Birleştirilmesi Hakkında Kanun”un 12. maddesinde yer verilmiş olup bu düzenleme gereğince kişilerin memuriyetten önce kamu kurumlarında işçi olarak geçen sürelerine kıdem tazminatı yerine emekli ikramiyesi ödenmesi için işçilikten kıdem tazminatına müstahak şekilde ayrılmış olmaları gerekmektedir. Neticede kamu kurumlarında;
– 4857 sayılı İş Kanunu’na tabi olarak geçen hizmet sürelerine karşılık emekli ikramiyesi ödenebilmesi için iş sözleşmesinin İş Kanunu hükümlerine göre kıdem tazminatı ödenmesini gerektirecek şekilde sona ermiş olması,
– Sözleşmeli personel olarak geçen sürelere karşılık olarak emekli ikramiyesi ödenebilmesi için de, hizmet sözleşmesinin ilgili mevzuatına göre iş sonu tazminatına veya aynı mahiyette olmakla birlikte başka bir adla ödenen tazminata hak kazanılmasına uygun olarak sona ermiş olması
şarttır. Ancak bu kapsamda kişilere her ne suretle olursa olsun evvelce iş sonu tazminatı veya bu mahiyette olmakla birlikte başka bir adla tazminat ödenen süreler ile kıdem tazminatı ya da emekli ikramiyesi ödenmiş olan süreler, emekli ikramiyesinin hesabında dikkate alınmamaktadır.
III- KIDEM TAZMİNATINA HAK KAZANMA ŞARTLARI
Çalışanların kıdem tazminatına hak kazanmalarına ilişkin usul ve esaslara 1475 sayılı İş Kanunu’nun 14. maddesinde yer verilmiştir. Bu düzenlemeye göre genel olarak İş Kanunu’na tabi çalışan işçilerin kıdem tazminatları, hizmet sözleşmelerinin;
– İşverenleri tarafından ahlak ve iyi niyet kurallarına uymayan haller ve benzeri sebepler(1) dışında,
– Kendileri tarafından haklı bir nedenle(2) derhal,
– Muvazzaf askerlik hizmeti dolayısıyla,
– Bağlı bulundukları kanunla kurulu kurum veya sandıklardan yaşlılık, emeklilik veya malullük aylığı yahut toptan ödeme almak amacıyla,
– Yaşlılık aylığı bağlanması için öngörülen sigortalılık süresini ve prim ödeme gün sayısını tamamlayarak yaşlılık aylığı bağlanması için gerekli yaşı(3) beklemek üzere kendi istekleri ile işten ayrılmaları nedeniyle
sonlanması veya kadının evlendiği tarihten itibaren bir yıl içerisinde kendi arzusu ile sona ermesi veya işçinin ölümü sebebiyle son bulması halinde işçinin işe başladığı tarihten itibaren hizmet sözleşmesinin devamı süresince her geçen tam yılı için işverenince işçiye otuz günlük ücreti tutarında kıdem tazminatı ödenmektedir.
IV- KAMUDA SİGORTALI OLARAK ÇALIŞMAKTA İKEN KADROYA GEÇENLERLE İLGİLİ ÖNEMLİ DÜZENLEMELER
Kamu kurum ve kuruluşlarında 657 sayılı Kanun’un 4/B maddesine göre sigortalı olarak çalışanların kadroya geçirilmeleri, Kızılay’da görev yapan doktorların Sağlık Bakanlığı kadrolarına atanmaları gibi özel durumlarda da iş sonu tazminatları yerine emeklilik ikramiyesi ödenmesine ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir.
A- 657 SAYILI KANUN’UN 4/B MADDESİNE GÖRE ÇALIŞMAKTA İKEN KADROYA ALINANLARIN İŞ SONU TAZMİNATI
632 sayılı “Devlet Memurları Kanunu’nun 4. Maddesinin (B) Fıkrası ile 4924 Sayılı Kanun Uyarınca Sözleşmeli Personel Pozisyonlarında Çalışanların Memur Kadrolarına Atanması Amacıyla Devlet Memurları Kanunu’nda Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun Hükmünde Kararname”(4) uyarınca kadroya geçen sözleşmeli personele hemen iş sonu tazminatı ödenmemiştir. Bu personelin önceden iş sonu tazminatı ödenmiş süreleri hariç, iş sonu tazminatına esas olan toplam hizmet süreleri, 5434 sayılı Türkiye Cumhuriyeti Emekli Sandığı Kanunu uyarınca ödenecek emekli ikramiyesine esas toplam hizmet süresinin hesabında dikkate alınacaktır. Bu kapsamda memurlara en fazla 30 yıl üzerinden emeklilik ikramiyesi ödendiğinden bu süreleri de 30 yıla dahil edilecek ve memuriyette geçmiş olsa da bu süreleri ile birlikte 30 yılı geçen sürelerine emeklilik ikramiyesi ödenmeyecektir.
B- KIZILAY’DAN SAĞLIK BAKANLIĞI KADROLARINA GEÇENLERİN KIDEM TAZMİNATLARI
Kamuoyunda Tam Gün Yasası olarak adlandırılan 5497 sayılı Kanun ile Kızılay’a ait hastane ve tıp merkezlerinin Kızılay ile Sağlık Bakanlığı arasında yapılacak protokol kapsamında Sağlık Bakanlığı’na devri öngörülmüştür. Bu kapsamda Kızılay’a ait hastane ve tıp merkezlerinde 01.05.2009 tarihi itibariyle tabip ve diş tabibi olarak görev yapmakta olanlara da istekleri halinde çalışmakta oldukları ildeki ihtiyaç bulunan Sağlık Bakanlığına bağlı sağlık kurum veya kuruluşlarının memur kadrolarına geçiş hakkı verilmiştir. Memur kadrolarına geçişte tam zamanlı çalışanlar ile emeklilik veya yaşlılık aylığı kesilmek suretiyle çalışanlar dahil herhangi bir sosyal güvenlik kurumundan emeklilik veya yaşlılık aylığı bağlanmamış olanlar dikkate alınmıştır. Memur statüsüne geçirilenlere iş mevzuatına göre Sağlık Bakanlığı veya Kızılay tarafından herhangi bir tazminat verilmemiştir. Kızılay’da geçen süreler için ödenmesi gereken kıdem tazminatı tutarı ile ilgili olarak ise personelin Sağlık Bakanlığına devir tarihi itibariyle Kızılay’da geçen ve kıdem tazminatına esas alınabilecek hizmet süreleri Emekli Sandığı Kanunu uyarınca ödenecek emekli ikramiyesine esas toplam hizmet süresinin hesabında dikkate alınmıştır. Bu nedenle de çalışanlara geçiş sırasında kıdem tazminatı ödenmemiştir.
C- KENDİ İSTEĞİ İLE MEMURİYETE GEÇEN İŞÇİNİN KIDEM TAZMİNATI
İş sözleşmesi, karşılıklı borç doğuran ve sürekli borç ilişkisi meydana getiren bir sözleşme niteliğindedir. Bu iş ilişkisi, işçinin performansı, verimliliği ve çalışma isteği ile işverenin üretim ve istihdam politikaları çerçevesinde kısa veya uzun bir süre devam edebilir. Ancak her halükarda işveren ve işçiler kimi sorunlar yaşayabilir. Bu durum iş sözleşmesinin sona erdirilmesiyle sonuçlanabilir. Nitekim ülkemizde işçi ile işveren arasında kurulan iş ilişkileri, işçilerin ücret veya çalışma koşullarından memnun olmamaları, işverenlerin işçini yeterliliğinden, performans veya verimliliğinden hoşnut olmamaları ya da ekonomik krizlerin arz talep dengesini bozarak işletmeleri sarsması gibi nedenlerle çoğunlukla uzun süreli olamamaktadır. İşletmelerimizde işçi sirkülasyonu yüksek seyretmektedir. Memur olarak çalışanların, ekonomik krizlerden daha az etkilenmeleri, işyerlerindeki ortalama çalışma sürelerinin daha uzun olması gibi nedenlerle işçi olarak çalışmakta olanların bir kısmı memur olarak çalışmayı tercih edebilmektedir. www.osmanozbolat.com
İşyerinde işe başladığı tarihten itibaren en az bir tam yıl çalışmış olan işçilerin kıdem tazminatı haklarını alarak işyerinden ayrılmak istemeleri gayet doğaldır. Hele de uzun süre işyerinde çalışan işçiler bu haklarını fazlasıyla önemsemektedirler. Örneğin, 2.000 TL kıdem tazminatına esas brüt ücreti olan ve işyerinde 10 yıl hizmeti olan bir işçi 20.000 TL’ye ulaşan kıdem tazminatı hakkını önemsemektedir. Ancak, yukarıda ifade edildiği üzere hizmet süresi şartı kıdem tazminatına hak kazanmanın koşullarından sadece birisidir. Aynı zamanda, fesih nedeninin de tazminat ödenmesini gerektirecek nitelikte olması gerekir. İşçinin kendi isteği ile işçilikten memurluğa geçmesi veya memurluk sınavını kazandığını belirterek işten ayrılması durumunda kıdem tazminatı alması mümkün olamamaktadır. Memurluk nedeniyle işten ayrılma kıdem tazminatına hak kazanma nedenleri arasında sayılmamıştır. Yukarıda hizmet süresi ve tazminata esas ücretini belirtmiş olduğumuz işçi, KPSS sınavına girerek bir memurluk kazanmış olması ve memur olmak amacıyla işçi olarak çalışmakta olduğu işyerinden ayrılmış olması halinde kıdem tazminatına hak kazanamayacaktır. Nitekim Yargıtay’da bu yönde kararlar vermektedir. Yargıtay’ın bir emsal Kararı’nda: “Uyuşmazlık, işçilikten memuriyete kendi isteği ile geçen işçinin işçilikte ve memuriyette geçen tüm süreye ilişkin kıdem tazminatının istenip istenemeyeceği noktasında toplanmaktadır. Dairemizin kökleşmiş içtihatlarına göre işçilikten memuriyete kendi iradesi ile geçen işçi kıdem tazminatına hak kazanamaz… Davanın yukarıda yazılı gerekçe ile reddi gerekirken kabulü bozmayı gerektirmiştir”(5) şeklinde hükmettiğini görmekteyiz(6).
D- ÖZELLEŞTİRME UYGULAMALARI SONUCUNDA İŞSİZ KALAN VE BİLAHARE İŞSİZ KALACAK OLAN İŞÇİLERDEN GEÇİCİ PERSONEL STATÜSÜNDE İSTİHDAM EDİLENLER
2010/1205 sayılı Bakanlar Kurulu Kararı(7) ile yürürlüğe konulan “Kamu Kurum ve Kuruluşlarındaki Geçici Mahiyetteki İşleri Yürütmek Üzere Geçici Personel İstihdamı ve Bu Personele Ödenecek Ücretler Hakkında Karar” ile 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4. maddesinin (C) fıkrasına göre) kamu kurum ve kuruluşlarındaki geçici mahiyetteki işleri yürütmek üzere kararname eki listede kurumu, adedi ve sözleşme süresi belirtilen azami 44.000 kişinin; 03.05.2004 tarih ve 2004/7898 sayılı Kararname ile yürürlüğe konulan “Özelleştirme Uygulamaları Sonucunda İşsiz Kalan ve Bilahare İşsiz Kalacak Olan İşçilerin Diğer Kamu Kurum ve Kuruluşlarında Geçici Personel Statüsünde İstihdam Edilmelerine İlişkin Esaslar” çerçevesinde, bir mali yılda onbir ayı geçmemek üzere, 2011 yılında geçici personel olarak sözleşmeli çalıştırılmasına ilişkin usul ve esasların belirlenmiştir.
Bu usul ve esaslar kapsamında kamu kurumlarında 657 sayılı Kanun’un 4/C maddesi kapsamında çalıştırılanların iş sonu tazminatları anılan esasların“İş Sonu Tazminatı” başlıklı 7. maddesine göre ödenmektedir. Öncelikle bu düzenlemeye göre, kapsamdaki personele 657 sayılı Devlet Memurları Kanunu’nun 4. maddesinin (C) fıkrasına göre yapılan çalışmaların toplam süresi üzerinden hesaplanarak bu maddedeki esaslara göre iş sonu tazminatı ödenmektedir. Ücretli izin süreleri dahil en az 12 ay fiilen çalışan geçici personelden;
a- Sosyal Güvenlik Kurumu’nca kendilerine yaşlılık veya malullük aylığı bağlanması veya toptan Ödeme yapılması,
b- İlgilinin ölümü,
c- İlgilinin kendi isteği ile sözleşmeyi feshetmesi veya yenilememesi www.osmanozbolat.com
hâllerinden birinin vuku bulmasından dolayı hizmet sözleşmesi sona erenlere, çalışılan her bir yıl için, ayrılış tarihindeki hizmet sözleşmesinde yazılı brüt aylık ücret tutarında iş sonu tazminatı ödenmektedir. 12 aydan artan süreler için 12 ay için hesaplanan miktardan artan süreye isabet eden tutar kadar ödeme yapılmaktadır.
Bu tazminatın ödenmesinde; daha önce iş sonu tazminatı ve kıdem tazminatı ile benzeri ödemelerde değerlendirilmiş süreler dikkate alınmamaktadır. İş sonu tazminatında dikkate alınmış süreler kıdem tazminatı ile Sosyal Güvenlik Kurumu’nca ödenecek ikramiye hesabında değerlendirilmemektedir. Ölüm hâlinde, bu şekilde hesaplanacak tutar, ölenin kanuni mirasçılarına ödenmektedir.
Bu statüde çalışanların sözleşme koşullarına uymaması nedeniyle kurumları tarafından, sözleşme hükümleri dışında herhangi bir nedenle çalışanlar tarafından, sözleşmesinin feshedilmesi veya yenilenmemesi hâllerinde iş sonu tazminatı ödenmemektedir.
V- SONUÇ
Bahsedilen mevzuat hükümleri ve değerlendirmeler neticesinde kamu kurum ve kuruluşlarında sigortalı olarak çalışan ve daha sonra memur olanların bu kurumlarda geçen çalışma süreleri için kıdem tazminatı ödenmemişse 2829 sayılı Kanun’un 12. maddesi uyarınca işlem yapılacaktır. Bu düzenleme gereğince de kıdem tazminatı ödenmemiş süreler için kişilere emekli ikramiyesi ödenecek olmakla birlikte kişilerin iş sözleşmelerinin kıdem tazminatı almaya hak edecek şekilde sona ermiş olması şarttır. Kamu kurumunda işçi olarak çalışmakta iken kendi isteği ile istifa ederek işinden ayrılan kişiye doğal olarak kıdem tazminatı ödenmeyecektir. Daha sonra bu kişinin memur olması halinde de emekliliğinde işçi olarak geçen süreleri için emekli ikramiyesi ödenmeyecektir.
Esasen kamu kurum ve kuruluşlarında işçi olarak çalışan ve kıdem tazminatı almaya hak kazanacak şekilde görevlerinden ayrılanlara kıdem tazminatı ödenmiş ise kıdem tazminatı ödenen bu süreleri memuriyetten emekli olunca taraflarına ödenecek emeklilik ikramiyesi için azami süre olan 30 yılın hesabında dikkate alınacaktır. Örneğin bir kamu kurumunda 4 yıl işçi olarak çalışan ve tarafına bu süreleri için kıdem tazminatı ödenen bir kişi memur olursa ve 30 yıl da memur olarak çalıştıktan sonra emekli olunca tarafına ödenecek emekli ikramiyesinin hesabında 4 yıl düşülerek toplam 26 yıl için tarafına emekli ikramiyesi ödenecektir.
Yazar: Akın ŞİMŞEK*
Yaklaşım Dergisi/ Şubat 2013 / Sayı: 242
* Kamu Yönetimi Uzmanı, Rekabet Kurumu, İdari Koordinatör
(1) 4857 sayılı İş Kanunu’nun 25/II fıkrasında sayılı sebepler.
(2) 4857 sayılı İş Kanunu’nun 24. maddesinde sayılı sebepler.
(3) Sigortalıların 506 sayılı Kanun’un 60. maddesinin birinci fıkrasının (A) bendinin (a) ve (b) alt bentlerinde öngörülen yaşlar dışında kalan diğer şartları veya aynı Kanun’un geçici 81. maddesinde belirlenen kriterlere göre tabi oldukları yaşları kastedilmektedir.
(4) 04.06.2011 tarih ve 27954 (mükerrer) sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
(5) Yrg. 9. HD.’nin, 06.05.2008 tarih ve E.2007/19749, K. 11732/2008 sayılı Kararı.
(6) Tevfik BAYHAN, “Kendi İsteği ile Memuriyete Geçen İşçinin Kıdem Tazminatı”, Yaklaşım, Sayı: 210
(7) 31.12.2010 tarih ve 27802 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanmıştır.
İlk yorum yapan siz olun